واکنش ایران در برابر تلاش و پیشنهادهای هیاتهای میانجیگری در چارچوب اصول مورد نظر و با توجه به اوضاع سیاسی و نتایج عملیاتهای نظامی و موازنه موجود میان ایران و عراق صورت میگرفت. چنانکه در برابر نامه روسای جمهور ترکیه، پاکستان و گینه برای میانجیگری و مذاکره در زمان عملیات رمضان جواب ایران طبق معمول گذشته بود و چنین تحلیل شد که این تلاشها بیشتر برای گرفتن فرصت برای صدام به جهت تجدید قوا و پایین آوردن روحیه رزمندگان ما و ایجاد تردید در آنها درخصوص جدی بودن جنگ است.
یکی از دلایل این نتیجهگیری این بود که عراق یا اعراب هیچ پیشنهاد جدی در جهت پرداختن غرامت و دادن امتیاز و مقصر دانستن صدام ارائه ندادند حال آنکه واکنش ایران در برابر تلاش الجزایر پس از عملیات رمضان – با توجه به نقشی که پیش از این الجزایر در پایان دادن به درگیری نظامی ایران و عراق با انعقاد قرارداد 1975 میلادی داشت – مثبت بود. چنانکه آقای هاشمی در خاطرات خود مینویسد: «اینبار نیز دولت الجزایر برای تلاش به منظور خاتمه جنگ اعلام آمادگی نموده است که ما نیز از آن استقبال میکنیم».
مهندس موسوی، نخستوزیر وقت نیز همین موضوع را در برابر تلاش الجزایر اعلام کرد. این امر سبب شد الجزایر به فعالیتهای خود ادامه دهد، اما این تلاشها نیز به نتیجه نرسید و حتی پس از بروز شایعه عقبنشینی ایران از شرط محاکمه و سقوط صدام (13) آقای هاشمی در نماز جمعه تهران اعلام کرد: «نقل کردند که وزیر خارجه الجزایر به اینجا آمده و برگشته و گفته است که ایران روی سقوط صدام حرفی ندارد و فقط گرفتن غرامت مطرح است، نه اینگونه نیست».
تدریجا تحولات سیاسی – نظامی رویکرد ایران را برای پایان دادن به جنگ تا اندازهای تغییر داد. در واقع اگر پیش از این تنها بر «راهحل نظامی» تاکید میشد در دوره جدید و با توجه به سلسله عملیاتهایی که پس از فتح خرمشهر انجام شد، آقای هاشمی تاکید کرد: «صلح را با جنگ نمیخواهیم تحمیل کنیم».
به نوشته آقای هاشمی در دفتر خاطرات خود «حتی پس از عملیات والفجر 1 وقتی با احمدآقا (خمینی) راجع به جنگ صحبت شد نظرشان این بود که بهتر است به طرف برقراری صلح برویم. ضمن اینکه عراق و استکبار جهانی روند تبلیغاتی جدیدی را آغاز کردند تا ایران را جنگطلب و عراق را صلحطلب معرفی کنند».
امام نیز موضع جدیدی گرفتند و اعلام کردند: «با صدام صلح نمیکنیم ولی با شرایط، آتشبس و متارکه جنگ را میپذیریم». قرار شد براساس مصوبه شورای عالی دفاع، آقای هاشمی طی مصاحبهای اعلام کند هر هیات میانجیگری که پیشنهاد تازهای ندارد به ایران نیاید. این ملاحظات ضمن اینکه بر ادامه فشار نظامی بر صدام تاکید شد در عین حال در عرصه سیاست خارجی و تبلیغات ایران تدریجا تغییراتی به وجود آورد. چنانکه درباره پیام فهد، شاه عربستان و پیشنهادهای وی واکنش مثبتی صورت گرفت. آقای هاشمی تایید امام را هم تا اندازهای در این زمینه به دست آورد.
همچنین مرحوم احمدآقا طی تماسی با آقای هاشمی به ایشان اطلاع داد امام با پیشنهاد قطع شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر شوروی از رسانههای دولتی موافقت کردهاند. همچنین با محدود کردن راهپیماییها با این استدلال که کمکم جاذبه خود را از دست داده است و مردم با آن شور اولی شرکت نمیکنند، مسوولان توافق کردند.(14)
ادامه دارد.. .