با همین نگرش بود که در جنگ بوئر وشورش زولو و جنگ جهانی اول شرکت کرد و آموختن فنون به کار بردن سلاح را به کسانی که به روشهای خشونت آمیز اعتقاد دارند، توصیه کرد. حتی او به هندیها توصیه کرد که بهتر است برای دفاع از شرف و یثیت خود به اسلحه متوسل شوند تا به شکلی خفت بار ز بون و ذلیل باقی نمانند و شاهد هتک حرمت و حیثیت خود نباشند. یا وقتی شنید که اهالی قریه ای در نزدیکی "بتیا" به محض هجوم پلیس به آنجا و غارت خانه هایشان و مزاحمت برای زنانشان، آنجا را با بهانه پیروی از اصل عدم خشونت رها کردند و گریختند، از شرمساری سرش را پایین افکند و به آنها تذکار داد که مفهوم عدم خشونت او چنین نیست. سپس گفت که من از آنها انتظار داشتم که با نیرومندترین صورت به دفاع از کسانی که زیر حمایتشان هستند، برخیزند وبسیار طبیعی و مردانه می بود اگر با شمشیر از مال و شرف و مذهب خود دفاع می کردند و البته خیلی مردانه و نجیبانه تر می بود که بدون فکر آزار رساندن به مزاحمان و متجاوزان به دفاع می پرداختند. (40)

ملاحظات فوق بیانگر آنست که روش عدم خشونت گاندی به جای اینکه خشونت را حذف کند جهت آن را تغییر می دهد یعنی "خشونت روحانی" را جایگزین "خشونت فیزیکی" می کند و خشونت روحانی گرچه مثل خشونت فیزیکی کاملا تهاجمی است ولی بی سر و صدا است. (41)

بدین ترتیب، به رغم برخی تفاوتها در برداشت آن دو رهبر از شجاعت و جرات، در مجموع سبک مبارزه هر دو برای مقابله با متجاوز بسیار به هم نزدیک و شبیه بود. هر دو رهبر، روش سیاسی و مسالمت آمیز را بر روش نظامی و خشونت آمیز ترجیح دادند. هر دو، به کمک بهره برداری از عقاید سنتی و باورهای فرهنگی و مذهبی مردم، آنها را دعوت به شرکت در اعتراضات و راهپیماییها و تظاهرات کردند، هر دو معتقد به بسیج و اتحاد مردم بر ضد دشمن از طریق فراخوانی آنها به سرپیچی و عدم اطاعت و مقاومت منفی و عدم همکاری و نافرمانی مدنی بودند و دعوت به تعطیلی عمومی کردند. هر دو بشدت مخالف با نامردی و خیانت و بزدلی بودند و گریختن از مقابله با خطرات و بلایا را با توجیه دفاع کردن از عزیزان خود را مذموم می دانستند. هر دو از مرگ استقبال می کردند و پیروان خود را نیز به آن فرا می خواندند. فقط امام، برخلاف گاندی، حق دفاع و مقابله به مثل را در صورت اجبار و اضطرار و به نیت خالص و خیر نه تنها نشانه ترس بزدلی نمی دانست بلکه آن را عین جرات و شجاعت می شمرد و اقدامی منطقی و معقول تلقی می کرد.

2-2 خویشتن داری و غلبه سیاسی

هم گاندی و هم امام خمینی، توجه بیشتری به درون انسان داشتند تا به محیط بیرونی او. از نظر هر دو، نقطه آغاز هر اصلاحی خود انسان است. از این رو، ست یافتن به آزادی سیاسی مانند آزادی روحی تنها از راه تزکیه نفس تحقق می پذیرد. به عبارت دیگر، هر دو رهبر معتقد بودند که قبل از رهایی راستین ملتهایشان از چنگ استبداد و استعمار، باید خود را از هرگونه هوا و هوس پالوده کنند. طبیعی است که آن دو شخصیت، این شیوه نبرد را از خود شروع کردند.

در سال 1906 به هنگام پیاده رویهای شبانه (زمان شورش زولو) ، گاندی نخستین گام را در این راه برداشت و "برهماچاریا" یا "تسلط کامل بر نفس" را پیشه ساخت. اکنون او به این نتیجه رسیده بودکه میل جنسی روح را تیره می سازد و ازاین رو آمیزش جنسی، فقط باید به منظور تولید مثل صورت پذیرد. (42) گاندی با اقدامات ریاضت کشانه خود، بویژه روزه های پی در پی، این باور را روز به روز در خود تقویت و کامل کرد و بعدها در سایه آن از چنان اعتماد به نفسی برخوردار شد که در "اشرام"های خود با زنان یا دختران عابد نشست و برخاست و تماس بدنی داشت و حتی تا آنجا پیش رفت که یکی از آنها را در بستر خود شریک کرد، بی آنکه هیچ رفتار اشایست یا شهوانی از خود بروز دهد.

امام خمینی نیز ازهمان ابتدای جوانی به امر مبارزه با نفس و شهوت پرداخت و در راه خودسازی از هیچ کوششی فروگذار نبود. وی نیز این مبارزه را تا پایان حیاتش بی وقفه ادامه داد. اما امام بر خلاف گاندی اعتقاد داشت که خود کنترلی به معنای آن نیست که انسان از تمام لذایذ و امیال به طور مطلق دست بکشد بلکه به معنای آن است که انسان باید میان آنها "تعادل" برقرار کند و در این اقدام از حدود منطق و عقل فراتر نرود و مثلا به جسم و تن آسیب نرساند. (43)

ادامه دارد.. .